Καπιταλισμός και Παγκοσμιοποίηση (ΙΙ)

Τι απέγινε η "πεφωτισμένη, γόνιμη ιδιοτέλεια" του Καπιταλισμού των προηγούμενων δεκαετιών; Στο προηγούμενο κείμενο, με το ίδιο θέμα, έγραφα ότι ο Άνταμ Σμιθ δε θα ήταν καθόλου ευχαριστημένος από το είδος του καπιταλισμού που βιώνουμε σήμερα. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τον Άνταμ Σμιθ, αλλά και για τους γηραιότερους του σήμερα. "Η ιστορική μνήμη του καπιταλισμού είναι και δικό τους προνόμιο". Τι απέμεινε από τον Καπιταλισμό που βίωσαν και υποστήριξαν, υπηρετώντας τον; Όχι πολλά πράγματα. Στη θέση του, ένα τέρας παραδίδει τις κοινωνίες στην καταστροφική βουλιμία και ανευθυνότητα των αγορών.

Ακολουθούν οι 8 δεύτεροι θύλακες νοσηρότητας, μετά τους 8 του προηγούμενου κειμένου:

1. Ο άκρατος ατομικισμός, ο καρκίνος του καπιταλισμού, όπως έχει αποκαλεστεί από το R. Bellah, έχει οδηγήσει σε μια επίφαση προόδου, σε μια "μίζερη αφθονία", που εκφράζονται μέσα από μοντέλα πλούτου, επίδειξης και κατανάλωσης μιας κοινωνίας, όπου επικρατεί το απάνθρωπο: ο νικητής τα παίρνει όλα. Και ενώ όλοι αντιλαμβάνονται ότι το σύστημα χρειάζεται την αλήθεια, την εμπιστοσύνη, την αποδοχή, την υποχρέωση, ως απαραίτητα λειαντικά στοιχεία, όσοι μέτοχοι του συστήματος τα μετέρχονται, βλάπτονται, αδικούνται και τελικά χάνουν.

2. Η παρά φύσιν ανάπτυξη των κεφαλαιαγορών, η γιγάντωση ορισμένων παικτών και η εξάρτηση των μικρών απ΄ αυτούς, η διεξαγωγή του διεθνούς εμπορίου με όρους χρηματιστηριακούς μάλλον παρά εμπορικούς, κάνει όλο και πιο έντονη μια νέα διάκριση μεταξύ των επιχειρηματιών απανταχού: "στους επιχειρηματίες που θέλουν να κάνουν προϊόντα και στους επιχειρηματίες που θέλουν να κάνουν χρήματα..."

3. Το αντικείμενο των δεύτερων κάθε άλλο παρά επιχειρηματικό είναι. Ό,τι αναζητείται απ΄ αυτούς είναι ένα μαγικό νούμερο, αυτό της αποτίμησης που θα σηματοδοτήσει και το κλείσιμο του deal: "valuation is an art not a science", είναι αυτό που πιστεύουν. Αυτήν την κατηγορία επιχειρηματιών θα είχε προφανώς κατά νου της η Ν. Krawcheck, μεγαλοστέλεχος της Citibank, όταν στην ερώτηση "πως αντιλαμβάνεστε πότε ένας επιχειρηματίας λέει ψέματα", εκείνη απάντησε: "Μόλις δω ότι κουνιούνται τα χείλια του". Όλα θυμίζουν την παρατήρηση του Μπέρνσταϊν από τον "Πολίτη Κεϊν": Είναι εύκολο να κάνεις πολλά λεφτά, εάν το μόνο που θέλεις στη ζωή σου είναι να κάνεις πολλά λεφτά.

4. Κάποτε, επισημαίνει ο Λουτσιάνο Κάνφορα, οι τάξεις βλέπονταν, αγγίζονταν. Σήμερα είναι διασκορπισμένες σε διαφορετικές ηπείρους. Αλλού βρίσκονται τα κέντρα αποφάσεων, αλλού οι μέτοχοι, αλλού το Μάνατζμεντ, αλλού η παραγωγή. Παλαιότερα πλούσιοι και φτωχοί μοιράζονταν πολλά πράγματα. Οι αποστάσεις ήταν μικρές. Οι εργαζόμενοι γνώριζαν και συναντούσαν τα αφεντικά τους. Τώρα οι μεν αγνοούν τους δε. Η ανισότητα παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Όπως παρατηρεί ο Zigmund Bauman, ο χώρος δε σημαίνει τίποτα για τους παγκόσμιους πλούσιους. Αυτοί ζουν μέσα στο χρόνο.

5. Ο Γ. Παγουλάτος γράφει στην Καθημερινή: Τα συμφέροντα των μάνατζερ δεν ευθυγραμμίζονται πάντα με εκείνα των μετόχων και της εταιρείας, ούτε οδηγούν σε συλλογική βελτιστοποίηση. Η έμφαση στα τριμηνιαία αποτελέσματα διογκώνει τεχνητά τις βραχυπρόθεσμες αποδόσεις σε βάρος της μακροπρόθεσμης αποδοτικότητας. Αυτό οδηγεί σε ανάληψη υπέρμετρων πιστωτικών κινδύνων. Χορηγούνται δάνεια σε δανειολήπτες μηδενικής εξασφάλισης για ιδιοποίηση των καρπών της επιτυχίας. Έπειτα πακετάρονται οι απαιτήσεις σε αδιαφανή και περίπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα, για να πωληθούν σε ανυποψίαστους επενδυτές, αφού πρώτα εταιρείες αξιολόγησης πιστωτικών κινδύνων, συνήθως παχυλά αμειβόμενες τράπεζες, τα είχαν βαθμολογήσει με ΑΑΑ. Οι αγορές υποτιμούν τους κινδύνους στην άνοδο και τους υπερτιμούν στην πτώση. Αυτό επιτείνεται όταν τα κέρδη της ανόδου είναι ιδιωτικά, ενώ οι ζημιές κοινωνικοποιούνται.

6. Κοινωνικές τάξεις που δεν εξυπηρετούν/συμφέρουν το κατεστημένο καταργούνται και αντικαθίστανται από ομοιώματα τάξεων που συμφέρουν. Ο Γ. Πανεθυμιτάκης σημειώνει: Η τεχνολογία επιφέροντας, με την καθημερινή εφαρμογή της, συρρίκνωση της εργασίας και του εισοδήματος, οδηγεί στην αφάνεια ομάδων και ανθρώπινων βιότοπων. Το κενό, όμως, από την απουσία καταργημένων ομάδων, που δε γεννήθηκε από φυσική εξέλιξη, καθιστά την κοινωνία ατελή. Στρώματα χωρίς ταξική συνείδηση, χωρίς συνοχή των μελών τους, προϊόντα του εργαλειακού νου, που αμείβονται μεν καλά, ωστόσο πετιούνται έξω, όταν βρεθούν καλύτεροι αναπληρωτές τους.

7. Παλαιότερα λέγαμε ότι ο Καπιταλισμός δεν κατάφερε ποτέ να χειραφετηθεί εντελώς από την Πολιτική. Τώρα ισχύει το αντίθετο. Η κατίσχυση της Οικονομίας έχει περιθωριοποιήσει πολιτική και πολιτικούς σε ρόλους υπηρετικούς των αδηφάγων αναγκών των αγορών για growth, growth, growth... Αποτέλεσμα; "Η απομείωση των πολιτικών εξουσιών και η αποθηρίωση των funds". Η κοινωνία, γράφει ο Κ. Βεργόπουλος, παραδόθηκε στη φετιχιστική λατρεία του κατασκεύασματός της , του χρήματος. Γιατί η υπαγωγή στο νόμο του χρήματος συνιστά "πολιτική πρόταση", ενώ η αντίσταση σ΄ αυτό "στερείται πολιτικής προοπτικής". Πώς θα μπορούσε, όμως, να είναι αλλιώς αφού: η Παγκοσμιοποίηση αφορά ελάχιστα τον άνθρωπο και την πρόοδο, ενώ σχετίζεται απόλυτα με το Χρήμα;

8. O Φρίντμαν έχει πει, με ό,τι αυτό σημαίνει, ότι η Παγκοσμιοποίηση διαθέτει ενδημική δύναμη διαστρέβλωσης. Ωραία πάσα, για να συμπληρώσει ο Ιγνάσιο Ραμόνε: το δικέφαλο αυτό τέρας της τεχνολογίας και της επιχειρηματικότητας οδηγεί ό,τι αγγίξει σταδιακά στο χάος.

Κλείνω με κάτι που μοιάζει με προφητεία. Και ίσως να είναι, αφού ειπώθηκε, από έναν ιερωμένο, στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας: "Όλα δείχνουν ότι ο κόσμος σα να βιάζεται να φτάσει στο τέλος του..."

Αθρογράφος: Γιώργος Ι. Κωστούλας